sábado, 30 de abril de 2016

EKARTA YA BISPO AHU D. FRANCISCO: EYAKHA YA IKHARARI

EYAKHA YA IKHARARI

JUBILEU DA MISERICÓRDIA

“Nikhale a ikharari ntoko Tithi”

 

Descrição: Resultado de imagem para apertura della porta santa

Ekarta ya Bispo ahu Dom Francisco Lerma Martinez

Bispu do Guruè

 

 

I – EYAKHA YAWELA YA IKHARARI

Asinna okhweleyasa,

 ni masu ala: “Ethoni ya ikharari”, Papa Francisco opatxerya Eyakha ya Ikharari (Jubileu), wi alipihe muteko wa Ekresya elukuluku ahu yela. Eyakha ela Yawela epatxeryiwa ti Papa Francisco nihiku na 8 na mweri wa Dezembro eyakha 2015, efesta ya Maria oyariwe ahiri ni yotxheka. Nave enaya omalihiwa nihiku na efesta ya Kristu Mwene a Elapo Yothene, nihiku na 20 na mweri wa Novembro eyakha 2016.

Papa Francisco onnakhwela wi eyakha yela ekhale elukuluku yophwanelela, ya mahala ni ya wiwanana mwa idiyosese sothene.

“IKHARARI”: nsu nla nnansuweliha okhwela otokotoko wa Muluku wavulusa atxhu othene. Ekresya, mmutekoni mwaya, ennanivaha hiyo, nri otxheka, mahala, ikharari ni muretxe, wi makhwatxa ahu epenusiwe. Muretxe tihi ekoi, nto onnavahiwa wi olipihe ekumi.

Muteko ola ti wa akristu othene. Nakhaviherye akhwihu anera sonanara. Ntxhareke merelo a namuku onanvaha mutxhu ti mutxhu muretxe ntoko eretxa awe.

Bibilia onnansuweliha wi Muluku onnakhwela wi mulipa otxheka arukunuse murima ni akhale ni ekumi. Onnakhwelatho wi atxhu othene evulusiwe (1 Tim 2,4). Vano nihanyemuleke alipa otxheka mmithukumanoni mwahu, nto nakhaviherye  wi erukunuse murima. Nihiwikare yawo.

 

II - NTETEIWE N’ASINNA ARINO MAKHWATXA

Ola ti muteko ahu mutokwene: nikhale a ikharari ntoko Tithi oriyeiye a ikharari. Yesu ohetxa ni murima waphama veri va atxhu othene: hiyanotho, amuhuseryawe, nimutakiheryeke. Vano mmuthukumanoni ni mmavate mwahu nteteiwe ni makhwatxa a asinna, ntoko Muluku Tithi openunseiye makhwatxa ahu.

Tavi makhwatxa nnaphwanelahu openusa?

Tala:  ti iretxa sa miloko-miloko sa mmwilini ni sa mmunepani, sohawa sa elukuluku ahu yela ni sa elapo nari sohawa nnaphwanyahu vate, mmawani, mmapomani ni mmapuroni mothemwene.

Etxhaya ahu yela yo Zambézia ti yawutxelana, nave ninnaphwanyatho sorera sawatxa ikina vathi va exhaya ni mphareyani, nto sohawa sahu sotepa watxa.

a – Sohawa sa mmwilini

·         Atxhu antxene anetxa mohawani: hanono mahi aphama owurya, hanono ekamama ohiyu (luz eléctrica), hanawerya ophiya osipitale wa nthowa na orakamela waya, iphiro siri sonanara, anamwane antxene hanawerya ohuserya musikolani, amuhusiha ari vakhani ni hannaphara phama muteko aya.

·         Ninnakhiwa imatxa sahu t’atxhu a ilapo ikina, nave hinano merelo awisakiha; majoveni hanawerya ophwanya muteko; anamalima hannawerya otumiha sohepha saya ni merelo aphama; mmawani mwahu hinnawerya ophwanya sokhweleya sa ekumi.

b – Sohawa sa mmurimani

·         Noyelela miruku saphama sa makholo ahu ni s’Opatiso, ntoko iha: owakhela aletxo, otxitximihana ni olotxihana vate, okhaviheryana. Ninnonatho sokatxamiha ikinene: ikhwasuni siri sintxene ni havo onathokorerya; wakuliha atxhu (sasa anamwane ni anapwere). Ti yaphama wi nsuwele wi, marotxa ala onanara annavira mmaramphani mwahu.

·         Sohawa ikina siri iha: owurya, opaha isuruma, owanawana ni wakhulana vate ni mmawani; wiya; wipha; nave asitokwene ahu akina annawakhela atxhu ni nthalo.

·         Itxhu ikina inananariha vatokovene elapo ti iha: owanana (owali) veri va alipa othelana n’anaya; omwalana; mukhalelo wanyemula asithiyana; othelana wa yale ahakhwaninhe iyakha; orupaliwa wa asithiyana a iyakha vakhani; iretxa ntoko malária, ovaluwa, otxetxheya wa mwili, HIV-SIDA…

·         Natxererye sonanara ikina siri velaponi: atxhu hanatxitximihana wa nthowa na ipartidu, nari wa nthowa na otxhara ikresya ikina. Atxhu akina hanema olakiwa; akina anetxa ni wova.

c -   Vano, nere seni?                                                                                  

·         Eyakha yela ya Ikharari nikhale ovekela ni netxeke mmurimani mwahu ni vate vahu ni ikharari. Ntxhareke merelo a Etxheko Yorelihiwa yo Nazarethi. Atxhu annayariwa vate, anninnuwa vate, annahuserya miruku saphama sothene vate, annakhovelela wetxa n’atxhu ni ntxitximiho, annakhovelelatho olotxihana, olevelelana, okhaviheryana, annahuseryatho omusuwela Muluku ori Mpatusa ni ori natxutxu a ekumi yothene.

·         Hiyano awemererya netxihe Eyakha yela ya Ikharari mmithukumanoni mwahu vamoha n’asinna. Ti vava ninnalipiha omwemererya, omuroromela ni omukhwela Muluku. Ntxhareke merelo a mithukumano sopatxerya sa akristu: nikhale ovekela, niwe Nsu na Muluku, nikhapelele wiwanana, okhwelana ni olevelelanatho.

III – NAKHELE PHAMA NSAKRAMENTO N’OLAPHA

Mwa Eyakha yela ya Ikharari nakhele ni ntxitximiho ntokotoko Nsakramento n’Olapha. Ti Nsakramento  notxitximihiwa ntoko masakramento makina othene. Nupuserye merelo a nsakramento n’Olapha:

·         Mererlo a Mulipa a Mukutxho:Anamukutxho, veri va Nsakramento n’Olapha ekhale a ikharari n’asinna, ntoko Muluku Tithi oriyeiye a ikharari. Ewakhele yawo ntoko Tithi a niphwanaphwaniho na Mutxhaka amwakhenleiye mwanawe orimela (Lc 15,11-32).  Nikhale anamiteko a ikharari.  Nasyiaka osuwela sotxheka sa atxhu, natxitximihe yawo. Alipa a mukutxho annitxhaneliwa okhala anamona a ikharari sa Muluku. Nlipihe wiliwili maroromeliho a nihiku nakhenlahu nsakramento n’Oruma, wi niwakhele atxhu elukuluku yothene anavekaya wilokoha. Nihikhale oporora. Nipurotho nnahelahu Nsakramento n’Olapa nikhale na ntxitximiho ni novekela.
Nihiteteiwe watxa wa asinna anaveka Nsakramento. Mulipa a mukutxho amwiwe mutxhu ti mutxhu ni murima womala ni wawiyeviha. Alotxeke n’asinna ni ntxitximiho ntokotoko, wi atxhu yakhele Nsakramento ntoko yovaha etokotoko ya ikharari sa Muluku.

·         Merelo a mulipa otxhekaMukristu, onaya wakhela Nsakramento n’olapha, arehererye phama murima awe: okhale wovekela, wawiyeviha ni wohiya sotxheka. Ere merelo ala: isupuwelele phama, arukunuse murima, akhotxe merelo onanara enreiye, alokohe sotxheka sawe vamithoni va namukutxho ni avekele nivekelo patri onanvaheiye. Mutxhu onasuwela wi atxhenke, onnalokoha ahovaka sotxheka sawe ni onnakhela nlevelelo na Muluku.

 

IV –  NVARERYE WILIWILI MALAMULO A EDIYOSESE AHU

Eyakha yela yawela ti yaphama ovarerya wiliwili ikoi nnavahahu yale anahuwela. Mahiku makina ninnahiha masakramento asinna ahuwenle. Wa nthowa na yela akristu antxipale annahiya muthukumano. Nto, epariparyene, muthukumano ori mpuro onnaphwanela owakhela atxhu othene.

·         Mutxhu ti mutxhu upuwelele mukhateiye mukhalelo awe vamithoni va Muluku ni va muthukumano. Ivareryeke aphwanelaka wakhela masakramento ahileliwe nari ahirummwe nari ahihihiwe ti mutxhu mukina.

·         Nihitxuwale saphama nihusenryahu iyakha seiha ivinre sa wuka miteko mmithukumanoni (comunidades ministeriais). Nihitxuwaletho wi asitokwene a mithukumano ari anamiruku, ohiya amuthoriha.

·         Enakhweleya wi mutxhu ti mutxhu, mukhateiye, asuwele yonanara enreiye, nave emererye mphiro wa orukunusa murima. Amuholeli a mithukumano ehule mirima, ewakhele atxhu ala ni murima wa ikharari.

·         Ti yaphama wi amuholeli, yavekaka atxhu yala eneneryo y’orukunusa waya murima, yereno ntoko namuku onanvaheiye muretxa ti muretxa muretxe wophwanelela.

·         Asitokwene a mithukmano etaphuleliwe phama mukhalelo yola. Nto, okhala mutxhu a khararari, tahi omuhiya mutxhu ti mutxhu wera okhwela wawe.

·         Malamulo a Ediyocese ahu aphatxun’we ni wetxa wa mithukumano, mpuwa wa miyakha seiha ivinre. Malamulo yala alipiha nroromelo, ni metxelo a mithukumano sa akristu mpaka elukuluku yela.

·         Nto elapo ni Ekresya ahu sohetxa iyaka oholo ihuseryaka idocumento sa Concílio Vaticano II, Katecismo a Ekresya Katolica, Sínodos ni sorempwa sa Papa.

Ithonyero ini inaniholela:

Nikhotxe yotxheka, nto ninvuluse mutxhu otxhenke. Yesu olotxa wi: «Muthiyana, havo othorinhe? Miyanotho nkinothoriha. Hawe, nave ohulele otxheka», (LC.7, 50).

Mutxhu onatxheka onnaphwanela wilokoha ni avekiwe elukuluku vakhani ntoko eneneryo yorukunusa murima. Yavira elukuluku yela yorukunusa murima, akokele vamuthukumanoni. Mutxhu enre yotxheka hanapwanela wakhela Okaristiya, nto onnawerya ovekela ni muthukumano, wipa n’akhwawe nave, akhwa, avithiwe ni mukhalelo w’ekristu.

Watxa mathowa anawerya ohulusa: omwalana, othela pure, metxelo òhirèrela, ohiya wemererya..., nto mphiro worukunusa murima ori mmoha wa atxhu othene.

·         Mulipa otxheka atxhare mphiro worukunusa murima. Txhiri yole onaphwanyeya ni yotxheka etokotoko, hanawerya wakhela Okaristiya, mpaka omalihiwa mukhalelo awe vamithoni va Muluku ni vamuthukumanoni. Ti wi: asuwele ni wiyeviha yonanara enreiye, ahiye mphiro wonanara, iperekhe wa anamiruku ni wa muthukumano ni alotxe ni murima wawiyeviha onakhwela ohiya mukhalelo wonanara ni okusa mphiro musyani. Muthukumano wanveka, eme elukuluku yawehereryaya wi ekhale eneneryo yorukunusa wawe murima.

·         Asinna a muthukumano emwakhele yowo ni ntxitximiho, ti wi: ahimunyanyale, nto yasyeke omusekurya, envahaka miruku. Oneihaka otxhuna okòka, emwakhele; awèhererye elukuluku yophwanelela, ntoko eneneryo yorukunusa murima epariparyene. Yavira elukuluku yele evaneliwe, munna ola akheliwe mmuthukumanoni ni ntxitximiho ni akhele masakramento.

·         Sokhalavo ikoi nnaphwanelahu ohiya: Muthukumano ohavaheke asitithi, yahikhalano nthowa, ekoi wa nthowa na sotxheka sa anàya. Vamohamoha nihinvahe ekoi mutheli nari mutheliwa wa nthowa na yotxheka ya mukhweiye. Nihakhotxe anamwane wakhela Okaristiya wopatxerya wa nthowa na asipapaya ahinavekela. Nihinvahe ekoi mutxhu wa nthowa na wakhulana ni amuholeli a muthukumano. Nihakhotxihe masakramento yale yakele wineliwa. Nihakhotxihe mavekelo alipa awitxeliwa wa  nthowa na ohiya muthukumano.

·         Yakhalavo akristu anetxa okhwipi wa muthukumano iyakha sintxene, nto mahiku omaliherya anaveka okoka mumphironi mwaphama. Asinna ala yakheliwe ni ikharari. Navekelele, neretho mavekelo vamoha ni yawo vate vaya, nave nakhaviherye wi erukunuse murima ni ekhwe mmatani mwa Muluku.

 

 

 

 

V – WAVITHA ATXHU NI OKHOTXIWA WAKHELA OKARISTIYA

·         Mmithukumanoni mwahu ákhalavotho akristu anetxa okhwipi wa muthukumano ni anakhwa ehirukununse murima. Ala evithiweke ni mavekelo ntoko akristu othene, wona wi alatho anamwane a Muluku.  Ti Muluku pahi ori muthoriha onasuwela sothene. Epariparyene, mahiku makina Ekresya ennakhotxa ovithiwa ni merelo a ekristu atxhu anaphwanyeya ni mukhalelo ola mutokotokosa: onyanyala vatokovenesa Ekresya Katólica (cisma); ohusiha wemererya wawotha (heresia); onyanyala wemererya (apostasía). Navithaka ni merelo èkristu asinna ala hiyene wi nnema sawera saya, nto nnaveka ikharari sa Muluku ori Tithi a atxhu othene.

·         Okhotxiheriwa wakhela Okaristiya ti etxhu yowalamelasa. Veri va malamulo a Ekresya Katólika, yale arino owerya wa ovaha ekoi ela ti Papa nari Bispu pahi. Amuholeli a mithukumano hano owerya womuhiherya mutxhu masakramento, nto orino owerya womulaka munna ola. Nto mutxhu ti mutxhu isupuwelele mukhateiye vamithoni va Muluku.

 

VI – MPHIRO WOTXHARA WA EYAKHA YAWELA

Papa Francisco onnaniwopa wamorela ikharari atxhu othene. Nikhale anamona a ikharari sa Muluku mmapuroni mothemwene. Nakhaviherye yale anahawa ahirino owerya wisakiha, nave anahawa wa nthowa na nroromelo naya, wa nthowa na eparipari, wokolola ni muretxele. Papa, Eyakha yela Yawela onnaniveka wi nivukule masoso a atxhu othene anahawa. Nihule mitho ahu wi none ohawa wa asinna, nave niwiriyane okhuwela waya evekaka nikhaviheryo. Nimutakiherye Muluku orino murima wa ikharari. (Ef 2,4)

Mahusiho a Katekese annanlela miteko sa ikharari:

·         Miteko sa ikharari sammwilini: Wavaha yolya arino etala; wavaha mahi arino ntxhanana; wawariha othaleliwa; wavaha nipuro na witxhuwa alipa a mukhwaha; wasekurya ovoreiwa; wasekurya owaleliwa;  wavitha alipa okhwa.

·         Miteko sa ikharari sammunepani: Ovaha miruku saphama; wahusiha ohisuwela; walaka onanariha; wahakalaliha awiniwa murima; olevelela sotxhekeliwa; ovilela sohinsivela s’akhwihu; wavekelela wa Muluku akumi ni alipa okhwa.

 

VII – MITEKO NI MAHELELO

·         Wi akristu othene ewerye ohela mahelelo a Eyakha yale ya Ikharari nthanlile mapuro ala: Catedral, ekresya ya wann’Invinya, yo Mulikela (o Ile), ya wanaMaluwa (o Mólocuè), ya wanaMwalama ni ikeresya sa iparókiya yo Moneya, yo Molumbo ni ya wan’Namarohi.

·         Wa yale ahinawerya wetxa, awuluvala ni aretxa, anawerya wakhela mahala a Eyakha Yawela vamuthukumanoni vaya.

·         Apatri arehereryetho mahelelo ala mukalaposo, wi asinna owaleliwa yakheletho mahala vampuroni aryayavo.

Mahelelo a Eyakha yela ya Ikharari annawopeliwa atxhu othene: apatri, airma ni airmau, malegionário ni makuru makina, amuholeli a miteko mikina, majovens, alipa othelana, amuhusiha...

·         Erehereriwe mahelelo ni katekese mparókiya, vacentruni, vazonani ni mmithukumanoni

·         Ediyosese ahu, vamoha ni idiyosese sa elapo yothene sinnawopeliwa okhala anamona a ikharari sa Muluku.

Asinna okhwelasa othene a Ediyosese ahu: akristu, akatekúmeno ni asinthamwene othene anavekela mmithukumanoni mwahu nikhale a ikharari ni olevelelana.

WannaKuruwe 27/03/2016 Efesta ya Pasika

 

Francisco

Bispo anyu